DOGRUDAN YADA DİREK YOLVERME
Elektrik İç Tesisler Yönetmeliğine Göre;
''Kendi transformatörü bulunan tüketicilerde doğrudan (direkt) yol verilebilecek en büyük kısa devre asenkron motor gücü tüm işletme yükleri devrede iken, en büyük güçlü motorun devreye girmesi durumunda transformatör empedansları dahil, yol alan motorda, yol alma akımında bağıl gerilim %15'i aşmamak koşulu ile tüketici tarafında belirlenir.
Kendi transformatörü bulunmayan tüketicilerde, doğrudan yol verilecek en büyük kısa devre asenkron motor gücü köy ve benzeri yerlerde 7.5 kW, alçak gerilim şebekesi hava hattı olan kasaba ve şehirlerde 15 kW, alçak gerilim şebekesi yeraltı kablosu olan kasaba ve şehirlerde 30 kW"ır. Ancak motorun gücü transformatörün gücünün %10"nu aşamaz
denilmektedir.''
Bununla birlikte uygulamada eğilim, 5,5 kW ve üzerinde yıldız-üçgen yolvermeye geçmek biçimindedir.
Tek başına motor gücü, yolverme yönteminin tayininde yetersizdir. Gücü ne kadar büyük olursa olsun bazı motorlara doğrudan yolvermek gerekebilir. Motor yükü , yüksek kalkış momentine ihtiyaç duyuyorsa en iyi yöntem doğrudan yolvermektir.
Genel kanı, doğrudan yolverme yönteminin kötü özelliklerinin sıralanmasıdır. Yüksek kalkış akımı, büyük kablo kesiti,gerilim düşümü, elektriki ve mekanik zorlamalar vs.
Biz farklı bir bakış açısıyla madalyonun diğer tarafına bakalım.
000 Ucuzdur.
000 Pratiktir.
000 Yüksek kalkış momenti ve kısa kalkış süresi sağlanır.
000 Tamir,bakım, yenileme işlemleri kısadır.
000 Projelendirilmesi kolay,montajı kolay, işletmesi kolaydır.
000 Az yer kaplar.
000 Arıza olasılığı azdır. Arızanın tesbiti ve giderilme süresi kısadır.
YILDIZ ÜÇGEN YOLVERME
Elektrik İç Tesisler Yönetmeliğinin ne buyurduğundan yukarıda bahsettik. Pratikte 5kW altı motorlara direk, 5kW üstü motorlara yıldız üçgen yolverilmektedir. Son yıllarda yapılan kuvvetli tanıtımlar ve ucuzlama ile birlikte yumuşakyolverici cihazlar( softstarterler) da sıkca kullanılmaya başlandı. Ayrıca genellikle verimlilik temelinde olmakla birlikte yol alma akımından müzdarip bazı tesisler hız kontrol cihazlarına yöneldiler.
Yolverme yöntemi belirlenirken arka sıralarda dikkate alınması gereken motor gücü ne yazık ki eldeki tek veri olarak kullanılır.
Doğrusu yük karakteristiğine göre bir motor tipi belirlenmesi ve ardından yine yük ve motor karakteristiğine göre yolverici seçmektir.
Sincap kafesli asenkron motorun kalkış momenti uygulanan gerilim ve frekansa bağlıdır. Yükten bağımsızdır.
Kalkış momenti uygulanan gerilimin karesiyle yaklaşık olarak doğru orantılı, giriş frekansı ile ters orantlıdır.
Yıldız üçgen yolvericiler ile bağlantı yaparsak, çıkan sonuç şudur:
Merkezkaç (santrifüj) pompa ve fanlar gibi kalkışta çok düşük momente ihtiyaç duyan yükler için yıldız - Üçgen yolverme yöntemi uygundur.
Yüke göre oldukca büyük seçilmiş motorlar için yeterli gelebilirse yıldız -üçgen yolverme uygun olabilir.
Çünkü yıldız - üçgen yolverilen motorun kalkış momenti ,direk yolvermeye göre 3 misli az olacaktır.
Aynı şekilde sabit moment gerektiren, sabit güç gerektiren, yüksek kalkış momentli yüklerde yıldız-üçgen yolvermenin anlamı, fazladan ilk yatırım , uzun yol alma , ısınma ve kayıp demektir.
YUMUŞAK YOLVERİCİLER ( SOFTSTARTER ) İLE YOLVERME
Yanılgı yaratan bir diğer konu da ,belki adından gelen yanılsama ile , her motor ve yük için yumuşak yolvericilerin kullanılabileceğidir.
Yumuşak yolvericiler ile yol verme temel olarak yıldız-üçgen yolvermeye benzer. Yapılan iş, motora uygulanan gerilimin belli bir başlangıç değerinden (%20 civarı) başlanarak anma değerine kadar , ayarlanabilen bir sürede ulaşmasıdır.
Çok düşük yada düşük başlangıç momentine ihtiyaç duyan yükler veya, yüke göre oldukca büyük seçilmiş motorlarda kullanılabilir.
Mekanik açma kapama yapmadığı için, kontaktörlerdeki kontak yıpranması ve sesli çalışma olmaz.
Yeni nesil soft starterlerde yol almadan sonra, softstarter devre dışına çıkar ve by-pass kontaktörü devreye girer. Tristörler üzerinde güç kaybı olmaz.
Çoğu softstarterde gömülü termik koruma mevcuttur.
Buna karşılık arıza durumunda, tedariği kontaktörlü devrelere göre uzun olabilir. ayar gerektirdiğinden ve bazı tipleri programlanabilir olduğundan, her elektrikci tarafından devreye alınamayabilir.
Genelde tamir masrafları, kendi fiyatına yakındır.
özellikle şehir merkezlerine uzak, tozlu, nemli, sık devreye giren çıkan alanlarda kullanılmamalarını öneririz.
Başta da belirttiğimiz gibi, adının yumuşak yolverici olması bir yanılsama yaratıyor ve her durumda kullanılabileceği kanısı hakim. Çoğu kez yumuşak yolvericiyi devreye alamıyoruz veya yolverici aldık ama kalkış akımını azaltamadık şikayetleri doğuyor.
Yükünüz uygun değilse, sabit momentli veya yüksek momentli yüklerde kullanmak uygun değildir. Bir işe yaramaz, direk yolverici olarak görev yapar. Üstelik uzun bir kalkış süresine ayarladınız ise, hat ve motor uzun süre kalkış akımı çeker, sonra da doğrudan kalkar.
|
